Limburg heeft nog steeds een sterk en breed middenveld. Maar zoals in de rest van Vlaanderen werd zijn slagkracht de afgelopen decennia gedecimeerd. Want er wordt ondertussen aanzienlijk bespaard in de middelen die het maatschappelijk middenveld de komende jaren zou kunnen inzetten. Een evolutie waar velen een uitgesproken mening over hebben.
Wij gingen in gesprek met onze bisschop Patrick Hoogmartens en onze gouverneur Herman Reynders over de toekomst en de rol van het middenveld in tijden van crisis. Of hoe de twee hoogste machthebbers in onze provincie het middenveld een warm hart toedragen.
Bent u lid van een vereniging of heeft u daar ooit deel van uitgemaakt?
Patrick: “De vereniging waar ik mij het meest lid van heb gevoeld, was de jeugdbeweging, meer bepaald die van de KSA in Tongeren. In mijn beleving was dit lidmaatschap het meest bepalende van mijn leven. Soms denk ik dat het meer invloed had dan mijn school, meer nog: dan mijn familie. Tegelijk weet ik dat ik moet nuanceren. Maar toch, ik leerde er graag met mensen omgaan, ruzies bijleggen, organiseren, stilstaan bij wat wezenlijk is en graag leven.
Vroeger, als parochiepriester, was ik actief bij kwb en Ziekenzorg, groepen die zeer kostbaar zijn in het sociale weefsel van de parochie en de wijk. Nu, als bisschop, ben ik referent voor de jongerenpastoraal. In die hoedanigheid heb ik geregeld contact met het nationale bestuur van de grote jeugdbewegingen (Chiro, KLJ, KSA en Scouting). Voorts ben ik ook nauw verbonden met IJD of jongerenpastoraal Vlaanderen: zij werken sterk aan de christelijke inspiratie in het jeugdwerk.”
Herman: “Ik ben in mijn jeugd altijd met basketbal bezig geweest. Mijn vader is jarenlang secretaris en voorzitter geweest van de basketbalploeg in Runkst. Maar eigenlijk was hij daar straathoekwerker avant la lettre. Via de basket bracht hij mensen samen, hielpen wij mensen. Pa hielp de jeugdspelers bij hun huiswerk en later bij het zoeken naar een job, bij het solliciteren. Hij deed alles voor die vereniging en de leden. In die sfeer ben ik opgegroeid en al vrij jong was ikzelf ook actief als penningmeester, secretaris, jeugdtrainer. Een bekend Engels spreekwoord ‘There is no I in team’ was toen een leidraad voor mij als sporter en nu nog steeds in mijn beroepsleven. De ploeg is belangrijk. De groep is vaak de inspiratiebron voor nieuwe uitdagingen. Een betere toekomst kan men alleen maar verwezenlijken als er veel mensen als groep mee dezelfde richting willen inslaan. Dé bestaansreden voor het middenveld.“
Soms denk ik dat de jeugdbeweging meer invloed had dan mijn school, meer nog: dan mijn familie. - Patrick Hoogmartens
Hoe ziet u de rol en de slagkracht van het middenveld en bewegingen vandaag en morgen evolueren? Is er nog een toekomst voor het traditionele middenveld?
Patrick: “Voor de jeugdbewegingen zie ik zeker een taak, al dienen ze erover te waken dat ze zich voldoende op jongeren blijven richten, niet alleen op kinderen. Het middenveld voor volwassenen en bewegingen blijven ook belangrijk, hoewel ze sterk van profiel veranderen. De bekende socioloog prof. Luc Huysse van de KU-Leuven sprak begin jaren ‘70 van het einde van het verzuilde middenveld. Nu lees ik dat hij opnieuw pleit voor een sterker middenveld. Hij ziet het middenveld vooral als bruggenbouwer tussen mensen en tussen de overheid en het individu. Ikzelf denk vooral aan het middenveld als plek van groei in menswording. Daarin heeft ook een christelijk middenveld zijn plaats. Mensen krijgen er kansen om zich vanuit een spirituele en evangelische bewogenheid in te zetten voor een of ander facet van de samenleving: voor de natuur, voor zieken of mensen met een handicap, voor jongeren of voor cultuur. Het is belangrijk dat zoveel mogelijk mensen hier actief bij betrokken worden. De overheid alleen is, mijn inziens, hiertoe niet in staat. Ze heeft er dan ook alle belang bij dit middenveld volop te ondersteunen.”
Herman: “Velen beseffen dat niet altijd, maar het is immens belangrijk dat mensen bij elkaar komen, dat ze elkaar ontmoeten. Dat vormt het cement van onze samenleving. En ons middenveld speelt daar een heel belangrijke rol in. Het moet bruggen slaan om mensen samen te brengen. Via verenigingen worden mensen wegwijs gemaakt in de steeds sneller veranderende wereld. Daar wordt nog over thema’s gepraat die ieder van ons aangaan. Mensen worden vandaag heel eenzijdig geïnformeerd door de (sociale) media. Het middenveld biedt tegengewicht aan deze oppervlakkigheid. Het laat de mensen andere invalshoeken zien en geeft hen een bredere kijk op de samenleving. De infoavonden die zij organiseren, zoals over de samenstelling van ziekenhuisfacturen of over regeringsbeslissingen, zijn zeer waardevol. Zij zijn eigenlijk een soort testaankoop voor onze samenleving. En dat valt blijkbaar, jammer genoeg, voor een stuk weg. Iedereen informeert zich individueel, niet meer als groep. Moet ik nog bij een vereniging gaan om mij te verdedigen, mij te informeren? Mensen wachten niet meer om samen te komen om meningen te vormen. Iedereen communiceert rechtstreeks met de politicus en heeft de groep blijkbaar niet meer nodig. Zo wordt het middenveld uitgeschakeld.
In de samenleving van vandaag met zijn individualisme en cocooning is sociaal engagement en vrijwilligerswerk meer nodig dan ooit. Ik zie nog heel veel mensen die zich inzetten, misschien niet meer op lange termijn via grote bewegingen, maar ook via andere, kleinere. Mensen willen zich inschrijven in actuele agenda’s waar ze dadelijk resultaat zien voor hun inzet. Grote bewegingen zouden de backoffice moeten kunnen worden van de nieuwe kleine initiatieven, burgerinitiatieven om hen te ondersteunen. Zij hebben de expertise en een draagvlak.”
Wij moeten streven naar meer samenwerking over alle kleuren heen. Noem het een 'regenboog-middenveld' - Herman Reynders
Het middenveld heeft verschillende rollen: een sociale, een dienstverlenende en een politieke die nog steeds belangrijk zijn, maar onder druk staan. Welke van deze rollen zijn volgens u voor onze verenigingen belangrijk om te versterken? En is ons maatschappelijk middenveld noodzakelijk voor het functioneren van onze democratie?
Patrick: “Ik huiver ervan als politici alleen via de (sociale) media met de bevolking communiceren. Overleg met het middenveld voert tot meer nuance in de besluitvorming. Wat de dienstverlening betreft: zou het niet kunnen dat zij menselijker en ook goedkoper is, wanneer er ook vrij initiatief is in deze dienstverlening? Maar voor mij staat vooral de sociale betekenis van het middenveld centraal. Tijdens mijn vierdaagse pastorale bezoeken aan de dekenaten, ter gelegenheid van 50 jaar bisdom Hasselt, zie ik hoe in alle gemeenten honderden mensen zich via groepen en verenigingen inzetten voor anderen. Hetzelfde zag ik bij de Kroningsfeesten in Tongeren en nu bij de Virga Jessefeesten in Hasselt: zij brengen een diepe verbondenheid in de samenleving. Maar het georganiseerde middenveld zal zich natuurlijk nog structureler inzetten voor de samenleving en dat is goed. Ik kan me geen sociaal overleg voorstellen zonder een middenveld. En laat er ook daar maar wat verscheidenheid zijn!”
Herman: “De overheid krijgt soms het verwijt dat ze concurreert met het middenveld, soms zelf de rol daarvan overneemt. Maar ik denk dat het middenveld complementair moet werken met de overheid. Daarvoor moeten we misschien zoeken naar nieuwe vormen van co-creatie. Daartoe is misschien wel een minder gepolitiseerd middenveld nodig om zo het wantrouwen vanuit de politiek weg te nemen. Moet er niet meer toenadering komen tussen de verschillende ideologieën in het middenveld? Moeten die politieke schotten niet weg? Politisering zou plaats moeten maken voor de echte vragen van de mensen. Ik pleit voor meer samenwerking in het middenveld, zoeken naar wat bindt, in plaats van naar de verschillen, om samen sterker te zijn. Want daar zie ik veel meer dingen die de middenveldorganisaties binden, dan waarin ze verschillen. De ideologische opdeling van het maatschappelijk middenveld is niet meer van deze eeuw. Wie vandaag sociaal geëngageerd is, is betrokken, is positief en alleen dan kan het vooruitgaan of men nu groen, rood of blauw is. Dan moet men naar complementariteit zoeken. Sociaal engagement mag geen kleur hebben, in de verschillende betekenissen: geen huidskleur en geen politieke kleur. Wij moeten streven naar meer samenwerking over alle kleuren heen, noem het een ‘regenboog-middenveld’.”
