“Terwijl ik schrijf/ verkrimpt mijn land,/het kampt in eigen zuur”, zo opent Lebuïn D’Haese zijn gedicht Homeland.

Het kon de beginzin zijn van het verhaal van Hart Boven Hard.

We schrijven zomer 2014. Wanneer de besparingsplannen van de Vlaamse regering bekend raken nemen enkele mensen uit de cultuursector contact met Samenlevingsopbouw, vakbonden, jeugdverenigingen, artiesten, milieuorganisaties, het Minderhedenforum,... Heel het middenveld dreigt in de klappen te delen. Op 6 september zitten een 50-tal mensen van diverse organisaties samen. Ze delen dezelfde bezorgdheid. In een verkrimpt en zuur land willen ze niet leven. Dat is de wieg van Hart Boven Hard. De naam drukt het geloof uit in een alternatief voor een harde maatschappij waar alles en iedereen wordt afgerekend op rendement en economisch nut. Hart Boven Hard kiest voor een samenleving die hartelijk en zorgzaam is, met rechten en welvaart voor iedereen. De gemeenschappelijke waarden vinden hun verwoording in tien hartenwensen. Opdrachten voor het beleid, maar ze dagen ook burgers en organisaties uit om zelf de handen uit de mouwen te steken. De werkterreinen gaan van actieve democratie over eerlijke belastingen tot verrijkende diversiteit en een gezonde leefomgeving. “Waar winst het wint van waarde, is verlies het resultaat”, dat is onze cri de coeur.

Volwassen burgerbeweging

Nog geen twee jaar later is Hart Boven Hard uitgegroeid tot een volwassen burgerbeweging met Tout Autre Chose als Franstalige zusterorganisatie. De realisaties zijn best indrukwekkend. Twee jaar op rij krijgt het Vlaams Parlement een Alternatieve Septemberverklaring overhandigd door een groep actievoerders, begeleid door reuzen. De eerste Verklaring wordt op korte tijd ondertekend door 1500 organisaties en 17.000 burgers. Inmiddels zijn er ruim twintig lokale groepen actief in Vlaanderen. Via geefpleinen, bosplantacties, theatervoorstellingen, creatieve acties voor lokale voorzieningen, repaircafé’s & gesprekstafels ontstaat een spannende kruisbestuiving van ideeën en activiteiten.

Creativiteit en vastberadenheid roepen een wereld op die mogelijk is, een wereld die het verziekte rendementsdenken de rug toe keert.

Die rijkdom komt tot uiting in de Grote Parade op 20 maart 2015. Vakbondslui, milieuactivisten, studenten en artiesten, schouder aan schouder: het is een nieuw en hoopvol fenomeen. Creativiteit en vastberadenheid roepen een wereld op die mogelijk is, een wereld die het verziekte rendementsdenken de rug toe keert. De Parade genereert energie, maar er is ook nood aan verdieping. Driemaal wordt een Hartslagdag georganiseerd, telkens met 300 à 400 deelnemers. Het is een forum om inzichten op te doen en na te denken over alternatieven en concrete beleidsvoorstellen.

Twee jaar op rij al krijgt het Vlaams Parlement een Alternatieve Septemberverklaring overhandigd door een groep actievoerders, begeleid door reuzen (c) Evy Menschaert

Verbinden is één van de sleutelwoorden. Eerste opvallende gebeurtenis is de verbinding met de vakbondsstrijd die in het najaar van 2014 op hoge versnelling draait. Op 6 november trekt een vakbondsbetoging door Brussel met 120.000 mensen. Ze protesteren tegen de pensioenhervorming, de indexsprong, de precaire jobs, de marktlogica in zorg, in onderwijs, in cultuur. Ze eisen een vermogensbelasting en een sociaal beleid. Een groep van Hart Boven Hard moedigt de betogers aan met spandoeken, reuzen en gezang. En op 15 december fietsen honderden, vooral jonge mensen, met soep, poëzie, acrobatie en muziek langs de stakingspiketten. Du jamais vu. Niet iedereen binnen Hart Boven Hard is daar zomaar voor gewonnen. Zou de jonge burgerbeweging haar fris imago niet belasten door een te zware vakbondsstempel? En ook binnen de vakbond voedt de nieuwe verbinding het debat. Het gaat niet enkel over loon- en arbeidsvoorwaarden. Welke samenleving willen we? Dat is aan de orde. Langs beide zijden wordt de ontmoeting gesmaakt.

Verbinden krijgt een extra dimensie na de aanslagen in Parijs. Veiligheid komt bovenaan op de politieke agenda. Wantrouwen tegen vluchtelingen en islamofobie steken de kop op. Als de angst dicteert wint het terrorisme en verliest de democratie, oordeelt Hart Boven Hard. In veertien steden brengt de beweging mensen samen voor een solidariteitswake met alle slachtoffers van terreur. Het is ook een waarschuwing aan het beleid om democratische grondrechten te respecteren.

Vanuit haar unieke positie organiseert Hart Boven Hard eigen initiatieven maar het roept ook op om activiteiten van bevriende organisaties te steunen. Zo wapperden de Hart Boven Hard-vlaggen in de klimaatmars in Oostende, in de manifestatie ‘Samen met de Grieken’, in de anti-TTIP acties, op de werelddag van verzet tegen armoede.

Gedeeld verhaal

Hart Boven Hard noemt zich geen belangenorganisatie. De beweging wil mensen en organisaties in staat stellen om een gedeeld maatschappelijk verhaal te ontwikkelen. Die verbindende missie komt bijvoorbeeld tot uiting in een zoektocht naar een lange termijnvisie op openbaar vervoer. Spoorbonden, de klimaatbeweging, de organisatie van trein-tram-bus-gebruikers samen rond de tafel, boeiende transversaliteit maar geen fluitje van een cent. Begin dit jaar stemde de algemene vergadering in met een visietekst ‘Voor een sterke, toegankelijke en kwaliteitsvolle NMBS’.

Het is een pleidooi voor een radicaal ecologisch mobiliteitsbeleid, met een stevige investering in openbaar vervoer in plaats van de miljardensteun voor bedrijfswagens. “Wij zijn pendelaars, studenten, reizigers, maar ook automobilisten op zoek naar een alternatief. (...) Niet alleen de reizigers zijn slachtoffer van de afbouw van de NMBS, ook de medewerkers betalen de rekening. Wij begrijpen dat het spoorpersoneel deze plannen niet aanvaardt. Het spoorwegpersoneel komt zoals wij op voor een sterk, beter en veilig openbaar vervoer” , zo lezen we in de tekst. Het is nog iets te vroeg om te zien of die nieuwe netwerken duurzaam zijn en reële impact hebben op het beleid. Bij vele actoren groeit wel het besef dat ze kunnen winnen door iets minder te focussen op hun eigen profilering en meer te investeren in gezamenlijke eisen en projecten. De regering zette in op een inkrimping van het middenveld, maar ze stimuleerde integendeel de verbreding en de versterking ervan. Een middenveld dat zich niet laat kooien door een rechts beleid garandeert een duurzame, actieve democratie.

Politiek profiel

Hart Boven Hard is geen belangenorganisatie en ook geen politieke partij in wording, maar dat betekent niet dat de beweging een a-politiek profiel wil. “Dit beleid verdedigt het primaat van de politiek, maar gaat tegelijk op de knieën voor het primaat van de markt. Is dat niet een klein beetje vals?” , vraagt woordvoerder, Wouter Hillaert. Hart Boven Hard wil komaf maken met de ‘aandeelhouderseconomie’ en kiest voor een economie die vertrekt van reële behoeften van de bevolking. Concreet betekent dat investeren in goed onderwijs, goede zorg, wetenschappelijk onderzoek, sociale zekerheid, bloeiende cultuur en natuur, vlotte toegang tot sport en mobiliteit, voor iedereen. Dat stelt het herverdelingsvraagstuk aan de orde. Niet enkel herverdeling van materiële rijkdom maar ook van arbeid, tijd, zorg en engagement. Ook op dat terrein stimuleert Hart Boven Hard fora om nieuwe modellen te bedenken.

Het is boeiend om te zien wat er gebeurt wanneer een genderblik zich kruist met een ecologische bekommernis en de ervaring van een vakbondsafgevaardigde op het terrein. Dat resulteert nog niet direct in concrete beleidsvoorstellen, maar het helpt wel om het ondenkbare denkbaar te maken. En is dat niet de basis van elke maatschappelijke vernieuwing?

Het is nog iets te vroeg om te zien of die nieuwe netwerken duurzaam zijn en reële impact hebben op het beleid. Maar bij vele actoren groeit het besef dat ze kunnen winnen door iets minder te focussen op hun eigen profilering en meer te investeren in gezamenlijke eisen en projecten.

Op lokaal vlak zijn heel wat interessante kleinschalige initiatieven in ontwikkeling: buurtkinderopvang, geefwinkels, plukboerderijen, sociale kruideniers, en noem maar op. Geen wereldschokkende zaken, maar wel signalen dat steeds meer mensen bedanken voor een systeem van winst-voor-enkelen. Er is een interessante democratische oefening bezig inzake opvang en integratie van vluchtelingen. In verschillende steden faciliteert Hart Boven Hard (mee) de samenwerking tussen individuen en organisaties die zich op dat vlak engageren. Zo kunnen ze met één stem de dialoog aangaan met het lokale beleid. Engagement van burgers mag overigens in geen geval overheden uit de wind zetten om hun verantwoordelijkheid op te nemen.

Nieuwe parade

Hart Boven Hard wijst op dit soort burgerinitiatieven, nieuwe modellen van verbinden en delen boven competitie en berekening. Die steken hoopvol af tegen het regeringsbeleid. Tienduizenden jongeren zonder werk, bedenkelijke kerncentrales, duurdere elektriciteit en water, een gemiste taxshift, plannen voor nieuwe gevechtsvliegtuigen, besparingen op openbaar vervoer, bedreiging van democratische rechten, racisme tegenover vluchtelingen, terreurniveau 3 voor de belaagde sociale zekerheid, het handelsakkoord TTIP,...

De groten hebben de macht, maar de kleinen zijn talrijk en tegen de mieren is geen tijger bestand. (Elsschot)

Kortom, redenen te over voor een krachtig signaal in een nieuwe Grote Parade, samen met Tout Autre Chose op zondag 20 maart in Brussel. Het wordt een kleurrijke stroom van alternatieven rond vijf krachtlijnen: democratie is de som waarin iedereen meetelt, de nieuwe economie maken we samen, we gaan voor een klimaat in evenwicht, we halen onze rijkdom uit straffe basisvoorzieningen, onze toekomst stopt niet aan de grens. Net zoals vorig jaar loopt er een crowdfunding om de onkosten van de Parade te financieren. In lijn met de woorden van een van de personages in Het Dwaallicht van Willem Elsschot: “De groten hebben de macht, maar de kleinen zijn talrijk en tegen de mieren is geen tijger bestand.”