Sixtine Bérard:

‘Hoop is geen ontkenning van datgene wat misloopt.
Hoop is lumineus, maar niet verblindend.
Ze belichaamt dat wat kan uitgroeien tot iets zorgzaams.’

Even terug kijken

De kloof tussen bewoners en ‘de politiek’ is al ettelijke jaren een (groeiend) probleem. Veel mensen voelen zich niet (goed) vertegenwoordigd, veel mensen zijn kwaad of gefrustreerd, anderen triestig of gelaten. Dat raakt ons en ons systeem in de kern want we leven in een democratie, letterlijk een systeem dat moet zorgen voor de heerschappij van het volk.

Maar wat doen we daaraan? Hoe zorgen we ervoor dat de politiek van iedereen is of wordt? Met die instelling sloegen verschillende mensen en organisaties de handen in elkaar voor een nieuw iniatief: STAD24.

Op zaterdag 18 maart ging de eerste sessie van STAD24 door in Antwerpen. Met een diverse groep Antwerpenaren gingen we een hele dag aan de slag rond de baseline van STAD24: de politiek is van iedereen.

In de voormidag gingen de deelnemers te voet of per fiets op ontdekking in de stad. We hielden halt bij inspirerende mensen en projecten met maatschappelijke impact die duidelijk maakten dat het politieke speelveld veel ruimer is dan dat van vergaderzalen en stadhuizen.
In de namiddag kregen de deelnemers een toelichting van academicus Elisabet Van Wymeersch over diverse vormen van politiek. Daarna volgden gesprekstafels met ervaren gespreksleiders die tot volgende reflecties leidden.
 

TAFEL A: opnieuw vertrekken vanuit het gemeenschappelijke belang

Na een brede analyse van de vraag ‘waarom is de politiek vandaag niet iedereen’ werkten de deelnemers aan tafel A in de tweede en derde ronde verder op drie clusters: Iedereen bereiken, gemeenschappelijk belang aanwakkeren en terugkeren naar de kern van het politieke. Vandaag staat een te sterke en doorgeslagen particratie deze principes in de weg.

Die drie clusters werden vervolgens uitgewerkt in enkele doelstellingen. Zo benadrukten de deelnemers de nood aan betere representatie, gerichtere sensibilisering voor wie afhaakt en aan ‘een politiek’ die dichter bij de mensen staat. Algemene neutrale communicatie los van een partijprogramma en flexibelere vormen van communicatie (minder talig, minder complex) werden als middelen aangeduid om deze betere representatie te realiseren.

Om die betere representatie te bekomen en ‘de politiek’ in de stad te laten vertrekken vanuit een gemeenschappelijk belang moeten politici kritisch naar hun eigen rol durven kijken. Zo wordt te veel aandacht besteed aan de carrière en staat communicatie over verwezenlijkingen dikwijls in het teken van partijpolitiek. Politici in de stad zouden een meer ondersteunende rol moeten opnemen, groepen en bewegingen samenbrengen en een inclusieve toegang tot de politiek van de stad moeten garanderen. Er is nood aan laagdrempelige en transparante subsidiesystemen, opleidingen rond burgerschap, kritisch denken, beleefd debatteren, …

Burgers en het middenveld hebben de taak om de huidige particratie uit te dagen en aan agendasetting te doen, te communiceren over wat goed loopt in de stad en in te zetten op vorming via vrijwilligerswerk en het middenveld. Ook deze groepen moeten kritisch naar zichzelf durven kijken, bubbels doorbreken en kritisch met elkaar in gesprek gaan. De deelnemers aan tafel benadrukten in de derde ronde het belang van een lerend netwerk waar van elkaar leren, ontmoeting en verbinding centraal staan.

Tafel B: doorbreek negatieve beeldvorming

Startend van negatieve perceptie die vandaag sterk aan de politiek/het politieke vastkleeft, werkten de deelnemers in ronde 2 en 3 aan manieren om deze negatieve framing en beeldvorming om te keren. Zo benadrukten de deelnemers de nood aan een mentale shift: het belang van positieve narratieven en alternatieven, de ‘goesting’ om aan politiek te doen en het belang van diversiteit, zowel in politieke betrokkenheid als in communicatie over politiek. Ook aan deze tafel geloofde men in de kracht van een sterk netwerk.

Stedelijke politici moeten hoopvol communiceren. Tegelijkertijd moet er eerlijk over het eigen onvermogen gesproken kunnen worden. Burgers moeten dan weer volhouden in hun engagement, inzetten op quick wins, deelnemen aan verschillende initiatieven die de politiek van de stad versterken en positieve verhalen delen om zo andere mensen aan te trekken en te betrekken.

Tafel C: het belang van hoop en vertrouwen in de politiek

De deelnemers aan deze tafel zijn in ronde twee en drie voornamelijk vertrokken vanuit de positie van de burger in de politiek. Het gebrekkig vertrouwen, de terechte frustratie en het gevoel van gebruikt te worden, het zich niet willen binden aan politieke projecten, de negatieve perceptie die gekoppeld is aan al wat met politiek te maken heeft, … Deze elementen maken het moeilijk om tot een inclusieve en gedragen politiek te komen in de stad.

Politici hebben vandaag bovendien te veel ‘politiek’ overleg. Op die manier wordt er te weinig infomeel geluisterd naar wat leeft bij de inwoners van de stad. Bovenlokale politiek heeft een negatieve impact op de perceptie van burgers. Als er dan geen kanalen zijn om deze perceptie te capteren en daarop in te spelen, speel je burgers kwijt.

Deze tafel eindigde met de ambitie om de afstand tussen mensen en politici (opr)echt te verkleinen. Die ambitie moet vertrekken vanuit het doorbreken van de particratie, alle partijen moeten betrokken worden en politici moeten zich meer gedragen als gemeenschapswerkers.Inwoners moeten in dit proces de ambitie hebben om ongehoorzaam te zijn en zichzelf sterk te organiseren. Het middenveld heeft in dit proces een ondersteunende rol te spelen en mag terug politieker/politiserender te werk gaan, zonder zich te binden aan partijpolitieke projecten. Vanuit de politiek van de stad moet dit proces ondersteund worden. Dat vraagt van die politiek dat ze een aantal principes loslaten en doorbreken. Er moet meer vanuit expertise en ondersteuning vertrokken worden, eerder dan vanuit propaganda en klassieke partijpolitiek

Tafel D: het imago van de politiek

Tafel D vertrok in ronde twee en drie vanuit een analyse van de huidige politiek van/in de stad. Die vertrekt te vaak vanuit een ‘ivoren toren’ en wordt geconfronteerd met negatieve tendensen zoals corruptie en polarisatie. Dit staat een degelijke en gedragen langetermijnvisie van de politiek in de weg en versterkt de kloof tussen inwoners en de politiek. Om deze kloof te dichten heeft de politiek nood aan een aanpak om in contact te komen met inwoners. Dit vraagt van burgers dat ze meer durven en minder ontzag hebben om zich politiek te engageren. Anderzijds vraagt dit van politici om beter bereikbaar te zijn. Vandaag vertrekken zij te vaak vanuit populariteit en andere verkeerde spelregels.
Dat omkeren naar een positieve band tussen inwoners en politici vraagt om een inclusief en begrijpelijk taalgebruik door alle betrokkenen. Daarnaast moet er meer kunnen gesproken worden over factoren zoals competentievereisten voor politici, te verwachten en realistische resultaten van politieke projecten, succes paramaters (geluk i.p.v. BNP), … Kortom: een langetermijnvisie voor de de stad.

Om hiertoe te komen moeten burgers de politiek actief kunnen bevragen over hun visie, project, plan van aanpak, … Dit vraagt om fora waar inwoners en politici kunnen uitwisselen. Die verbindingen zijn nodig op verschillende niveaus: niet enkel stadsbreed, maar ook op wijk- of straatniveau). Inwoners moeten daarnaast op zoek naar procesbegeleiding, inspirerende voorbeelden en initiatieven en manieren om het proces vooral plezant en toegankelijk te maken. Politici moeten sensitiever zijn voor bewegingen, ideeën, tendensen in de stad.
Concluderend stelden de deelnemers aan deze tafel dat er moet worden ingezet op dialoog, thema’s op lange termijn moeten worden vastgelegd en aangepakt. Dit moet vervolgens kunnen resulteren in een doe-democratie die alle burgers betrekt.

Tafel E: Alternatieve vormen van politiek als antwoord op gebrek aan vertrouwen

Om tot inspraak en gedeelde verantwoordelijkheid te komen is het belangrijk om politiek breed te benaderen en als individuele inwoner te kijken naar wat wel mogelijk is ondanks of dankzij de politiek. Er is nood aan een sterk alternatief t.o.v. de toenemende individualisering en frustratie over alles wat met politiek te maken heeft. Er is nood aan alternatieve vormen van politiek die al dan niet gedreven vanuit een boosheid of en frustratie toch tot een positief verhaal kunnen komen.

Dit vraagt van burgers dat ze actief tijd vrijmaken om bij te dragen aan sociale cohesie . De overheid moet campagne voeren om dit engagement te ondersteunen. Dit engagement moet passen in een globale en coherente beleidsvisie van de stad. Meer gemeenschapsvorming moet het einddoel zijn. Ontmoeting moet hierin gestimuleerd worden.

Tafel F: naar kleinschalige & veilige dialoog in een context van verbondenheid

Vertrekkende vanuit de probleemstelling dat de politieke vertegenwoordiging en verbondenheid in een stad vaak mank loopt, werkten de deelnemers aan tafel F in ronde twee en drie verder op manieren om deze verbondenheid en betrokkenheid van inwoners te versterken. Een belangrijke nuance in dit verhaal is dat verbondenheid en betrokkenheid zowel vanop een individueel niveau (hebben inwoners de nodige kennis, competenties, gevoel van veiligheid, … om te participeren) als vanop een politiek niveau (staan we vanuit de politiek van de stad voldoende open voor deze doelgroepen) benaderd moet worden.

De probleemstelling splitsten de deelnemers vervolgens op in drie aspecten: het beleid als bestuursniveau is niet representatief genoeg, het middenveld is haar rol als vertegenwoordiger van kwetsbare groepen soms kwijt gespeeld en de breuklijn tussen het individuele en het collectieve maakt dat heel wat burgers de stap naar betrokkenheid niet kunnen/willen zetten.
In de derde ronde kwamen de deelnemers tot de conclusie dat er voornamelijk nood is aan kleinschalig en veilig debat om de kloof tussen het individuele en collectieve te overbruggen. Trajecten moeten in nog voor de uitwerking van het traject bouwen aan inclusiviteit en in een eerste fase inzetten op brede uitwisseling in plaats van meteen de focus te richten op oplossingen. Op die manier kunnen deelnemers vanuit hun eigen individuele noden en dromen vertrekken en zich nadien richten op een collectief verhaal.

Daarnaast moet we inzetten op verbondenheid. Er is nood aan een overkoepelend lerend netwerk dat alle kleinschalige en vaak op vrijwillig engagement gebaseerde initiatieven kan verbinden. Hier is een rol weggelegd voor het klassieke middenveld.

Geleerde lessen

Inwoners versus de politiek

Hoewel we vertrokken vanuit een hele brede visie op politiek (alles en iedereen is politiek) vallen de verschillende analyses toch snel terug op een traditionele rolverdeling tussen bewoners en het beleid. Dat hebben we natuurlijk versterkt door onze vraagstelling. Niettemin levert dit interessante inzichten op: deze manier van denken over politiek leverde heel wat to do’s op, zowel voor politici als voor inwoners en het middenveld de burger. Daarnaast is er een duidelijke roep om sterke verbindingen tussen alle betrokkenen.

Van frustratie naar hoop

Het is opvallend dat aan de verschillende tafels telkens het belang van een positief politiek project op tafel kwam liggen. De oplossing voor de oplopende frustratie bij de inwoners van de stad en voor de doorgeslagen particratie lijkt dus deels te liggen bij het delen van en communiceren over positieve verhalen en ervaringen. Die positieve ervaringen hoeven niet enkel succeservaringen te zijn, ze mogen zeker ook vertrekken vanuit kwetsbaarheid en onvermogen. Daarnaast is het belangrijk om de reikwijdte en diversiteit van wat politiek is en kan zijn te benadrukken. Inwoners hebben nood aan alternatieve vormen van politiek die aansluiten bij hun leerwereld.

De zoektocht naar verbinding

Naast de nood aan positieve en constructieve uitwisseling kwam ook het belang van verbinding tussen alle verschillende initiatieven ruim aan bod. Die complementariteit belichten en faciliteren is geen vanzelfsprekende zaak. Veel initiatieven rusten immers op de schouders van vrijwilligers die vanuit hun vrijwillig engagement niet de tijd en de middelen hebben om een overkoepelen netwerk te faciliteren.

Conclusie

STAD24 houdt geen pleidooi voor één principe of aanpak. Het is geen of-of verhaal, maar wel een én/én/én verhaal…

We zijn overtuigd dat dialoog, co-creatie, samenwerking en vertrouwen de kernelementen zijn voor een goede stad en samenleving en dat beleidsmakers daar samen met alle mensen verantwoordelijk voor zijn.

We zijn overtuigd dat verschillende methodes en vormen hierin een meerwaarde hebben:

• Inclusieve en innovatief functionerende adviesraden
• Diverse deliberatieve fora en panels met inwoners
• Ruimte voor interventies van mensen in hun buurten, commons-avonturen en de DOE-democratie, …

Het is vooral ook de kruisbestuiving tussen al die methodes en vormen die zal zorgen voor veel progressie in onze stad. Het vraagt een overheid die mensen aanmoedigt om in dialoog te gaan en taken op te nemen zodat we samen kunnen bouwen, delen en beheren. Meer nog… zodat we allemaal samen voor elkaar en de stad kunnen zorgen.

En een blik vooruit

De eerste sessie van STAD24 was zeker geen eindpunt. Zowel in Antwerpen als op andere plaatsen staat er nog heel wat op het programma:

• In de komende maanden worden er nieuwe sessies van STAD24 voorbereid in andere steden.
• Op vrijdag 20 oktober 2023 zal er een STAD24 sessie doorgaan tijdens de ID-dagen van beweging.net.
• Tijdens de wintermaanden van 2023-2024 worden er verschillende korte en krachtige impulssessies van STAD24 gepland op diverse locaties in de stad. We reizen deze keer rond langs wijken en districten om nog meer mensen te bevragen en betrekken… want de politiek is van iedereen.
• Alle input van alle sessies en bijeenkomsten brengen we samen in een campagne/stroomstoot voor de gemeenteraadsverkiezingen. Zodat we in 2025, bij de start van de nieuwe legislatuur, massaal ruimte creëren voor een beleid gebaseerd op samenwerking tussen inwoners, verenigingen, politici en stedelijke medewerkers en waarbij vertrouwen, co-creatie en inclusie de pijlers zijn. Want alleen zo wordt de politiek echt van iedereen.

<