‘De eiwitshift is een essentieel element om te komen tot een gezonder en duurzamer voedselsysteem’, begint Vincent Smets zijn verhaal. ‘Maar dit betekent niet dat dit het enige belangrijke aspect is. Toch denk ik niet dat we naar een gezonder en duurzamer voedselsysteem kunnen gaan zonder onze consumptie van eiwitten te veranderen’, zegt hij overtuigd.
Het is duidelijk, een eiwitshift is noodzakelijk volgens Vincent Smets van Next Food Chain en ProVeg België. ‘We moeten een betere balans op ons bord krijgen tussen dierlijke en plantaardige eiwitten’, vertelt hij. ‘De eiwitten die we vandaag uit vlees halen, moeten we meer uit plantaardige voeding halen.’
Gezonder klimaat, betere leefomgeving en een fittere samenleving
Minder vleesproductie en -consumptie is niet alleen beter voor ons klimaat en onze leefomgeving, maar ook voor onze eigen gezondheid. ‘Als we de helft van de dierlijke producten met de hoogste ecologische impact vervangen door plantaardige alternatieven, leidt dit tot een grote vermindering in milieu-impact’, klinkt het bij Next Food Chain, het bedrijvennetwerk rond plantaardige voeding in Vlaanderen. ‘80% van de uitstoot van broeikasgassen uit de landbouw in Vlaanderen komt van de veeteelt. En 55% van de Vlaamse landbouwoppervlakte wordt gebruikt voor de productie van dierenvoeding’, stelt Vincent in zijn keynote. ‘Als we deze situatie kunnen veranderen – door minder vlees te produceren en consumeren – dan komt er vanzelf veel ruimte vrij en daalt de stikstofuitstoot enorm.’
Onderzoek toont bovendien aan dat mensen die meer plantaardig eten minder zwaar zijn en minder risico hebben op chronische aandoeningen als hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. ‘Overmatige consumptie van dierlijke producten ligt mee aan de basis van onze gezondheidscrisis’, zegt Vincent.
Eiwitbronnen uit het verleden
Als we even teruggaan in de tijd – zo’n 200 jaar geleden – zien we dat het aandeel aan plantaardige voeding zoals peulvruchten (bonen, linzen en (kikker)erwten) in het dagelijkse menu van de gemiddelde Belg veel groter was dan het aandeel aan dierlijke eiwitten. In het jaar 1800 was dit een verhouding van 70% plantaardige voeding t.o.v. 30% dierlijke voeding. Rond de jaren 1935 tot 1965 verschoof de verdeling tussen dierlijke en plantaardige voedselbronnen naar een gelijk niveau om vanaf de jaren ’70 over te hellen naar meer dierlijke voeding, zoals vlees, vis, melk en eieren.
Opmerkelijk is dat ons eetpatroon in de middeleeuwen hoofdzakelijk uit peulvruchten bestond, samen met brood. Pas vanaf het einde van de 18de eeuw werd de aardappel onze belangrijkste voedselbron. Deze omschakeling van peulvruchten naar aardappelen zien we als een eerste eiwitshift (= verandering van de ene eiwitbron naar de andere in onze consumptie als primaire leverancier van eiwitten). Een tweede eiwitshift kwam er op het einde van de 19de eeuw waarbij ons eetpatroon na de tweede wereldoorlog snel groeide naar meer vleesconsumptie en andere dierlijke producten.
Drempels voor een derde eiwitshift
‘Mensen weten dat teveel nooit goed is. Zo ook voor vlees en vis. Meer dan de helft van de Belgen eet niet elke dag meer vlees of vis en steeds meer Belgen zeggen dat ze af en toe willen kiezen voor een maaltijd zonder vlees of vis’, zegt Vincent Smets. ‘En dat is slim, want af en toe een plantaardige maaltijd is niet alleen beter voor je gezondheid, maar ook voor het milieu en klimaat waar we uiteindelijk allemaal afhankelijk van zijn’, vervolgt hij.
Maar hoe realiseren we nu deze nieuwe shift? Je zou denken – gezien de geschiedenis van ons eetpatroon – dat de overgang naar plantaardige voeding bijna vanzelfsprekend is, maar helaas … Er spelen vandaag veel drempels die overwonnen moeten worden om de transitie mogelijk te maken.
Ons huidig landbouwsysteem vormt een eerste uitdaging in de verschuiving naar meer gezonde voeding. ‘Veel landbouwers hebben zware investeringen moeten doen om hun productie op te schalen en hebben moeite om hun bedrijf winstgevend te houden. Slechts 13% van de bedrijfsleiders ouder dan 50 jaar beschikt over een vermoedelijke opvolger’, zegt Vincent Smets. Ook onze voedingsindustrie verander je niet van de ene op de andere dag. Deze telt vandaag veel kleine bedrijven en is sterk verankerd in onze economie. Cultuur is ook een bepalende factor in de voedingskeuzes van de consument. Vlees is veel meer dan gewoon een voedingsmiddel, het is een belangrijk deel van onze eetcultuur. Het is gelinkt aan tradities, sociale status, welvaart, overvloed, emoties, geloof … Dit zien we ook terugkomen in onze leefomgeving. Dierlijke producten zien we overal, ze zijn dikwijls de standaardoptie en goedkoper dan plantaardige alternatieven. Denk maar aan de vele fastfoodketens en pitazaken in ons straatbeeld. Tot slot is er de sociale druk van onze familie en vrienden die het soms moeilijk maakt om vegetariër of veganist te blijven. ‘Mensen willen namelijk tot de groep behoren’, verklaart Vincent.
Shift naar meer plantaardige voeding
Hoe kunnen we dan wel de shift maken naar meer plantaardige voeding? Hoe kunnen we verandering in gang zetten? Wat is er nodig?
Next Food Chain ziet opportuniteiten in de verdere ontwikkeling van bewerkte plantaardige eiwitten, zoals vleesvervangers. ‘We gaan er niet geraken door alleen te focussen op onbewerkte, ruwe producten zoals peulvruchten, ook meer bewerkte plantaardige voedingsmiddelen hebben een rol te spelen in de eiwittransitie’, beweert Vincent. ‘Onze voedingsindustrie moet hier meer op inspelen.’
Ook voor onze landbouwsector is er in dit verhaal een belangrijke rol weggelegd. Met de Vlaamse eiwitstrategie wil Vlaanderen tegen 2030 een duurzame en diverse eiwitvoorziening realiseren, met een focus op lokale productie en minder afhankelijkheid van geïmporteerde eiwitten. Zo kennen we vandaag de eerste kikkererwtenteler in Vlaanderen!
De oprichting van het eerste bedrijvennetwerk rond plantaardige voeding Next Food Chain is een belangrijke stap in de verdere uitbouw van plantaardige voeding. Door de voedselverwerkende industrie samen te brengen en innovatie te stimuleren, werken bedrijven vandaag aan nieuwe eiwitproducten. De eiwitshift creëert dus ook nieuwe economische kansen voor bedrijven in de sector.
Maar ook de consument is een cruciale speler in de realisatie van de derde eiwitshift en moeten we meekrijgen in het verhaal. Dit kan onder andere via sensibiliseringscampagnes die mensen bewust maken van het belang van een goede balans tussen plantaardige en dierlijke voeding. Maar dit is zeker niet voldoende. ‘Onze voedselomgeving veranderen, is een noodzakelijke stap in de eiwittransitie. De plantaardige optie moet meer aanwezig zijn in ons dagelijkse leven, lekkerder worden en ook goedkoper’, klinkt het.
‘We moeten vlees niet verbieden, maar plantaardige voeding stimuleren door een voedselomgeving te creëeren waar de plantaardige optie de standaard keuze wordt’, besluit Vincent. ‘Maar bovenal moeten we een positieve boodschap brengen: de eiwittransitie is goed voor je gezondheid, geeft kansen voor landbouwers en de lokale economie.’
Hieronder vind je enkele sfeerfoto’s van de avond.
Met dank aan de gidsen van Inagro voor de boeiende rondleidingen en aan alle sprekers voor de inhoudelijke bijdrage:
Vincent Smets van ProVeg België & Next Food Chain, Karolien Byttebier van Bond Beter Leefmilieu, Louise Mattheeuws van CM, Stefan Borry van maatwerkbedrijf De Lochting en Dieter Devos van ACV Voeding en Diensten.
