Woorden voor
Rerum Novarum

Peter Wouters, Algemeen voorzitter beweging.net - 13/05/2021

Goede vrienden en vriendinnen van onze beweging,
Wat is meer dan 100 jaar oud en springlevend?

De radio, de Jazz-muziek, de moto Guzzi , de anticonceptiebeweging in Japan, … ? Ja, maar ook organisaties als Femma, ACV en CM. Ook de sociale scholen van Brussel, Heverlee en Antwerpen, ook de start van de 8-urige werkweek en het stemrecht voor vrouwen. Die sociale scholen moesten toen, 100 jaar geleden, de kaders van de sociale beweging vormen.

En ze hebben dat goed gedaan, want dat was het begin van een enorme groei van de sociale beweging: zowel de interne werking, het aantal leden en de impact in de samenleving nam toe en na WO II waren zij de bouwheren van de sociale welvaartstaat die we intussen kennen. In 1921 stichtten Femma, ACV en CM, tezamen met de coöperatieve werkingen daarom het ACW.

De eerste voorzitter was Hendrik Heyman. Met als opdracht sociale actie en politieke actie voor de groep op te nemen. Om de ontwikkelingen in de samenleving te beïnvloeden en het rechtvaardigheidsgevoel in de harten van de mensen te doen toenemen.

Zich verenigen om sterk te staan, om solidaire systemen uit te bouwen betekende toen de oprichting van grote bakkerijen, van de Welvaartswinkels, het uitvinden van een opvangsysteem voor zieken en werklozen, de inrichting van opvanghuizen, onderwijsinstellingen, begeleiding van jongeren in het onderwijs binnen PMS en CLB’s, kortom: de meest kwetsbaren beschermen en zorgen voor eerlijke kansen voor alle mensen. Vandaag bouwen we aan sociale huisvesting, aan fietsbieb’s, aan projecten over luchtkwaliteit, aan nieuwe vakbonden, aan nieuwe soorten bescherming van werknemers en mensen in periodes van ziekte.

Vandaag hebben wij ook onze visie op de gewenste samenleving vernieuwd.

Opvallend is de radicale keuze voor een set bouwstenen, die we overal willen inzetten. Als beweging kiezen we voor een duurzame economie (donut-model), een centrale plaats voor de mens in al zijn kenmerken en een centrale plaats voor solidariteit.

De principes uit onze sociale welvaartstaat, het zogenoemde Rijnlandmodel, blijven onze steun behouden. Maar hier ligt wel wat herstelwerk voor de boeg. De vele goede mechanismes om de welvaart te herverdelen die hierin vervat liggen zijn doorheen de tijd en de vele besparingsprogramma’s verzwakt geraakt. In onze twaalf doelstellingen zetten we thema per thema de puntjes op de Î en willen we timmeren aan dat herstel.

Ik geef een voorbeeld. Vorige week ging de Oscar voor de beste film naar “Nomadland”. Misschien zag je er al iets van? Ik ook. Het gaat over een mevrouw die probeert te overleven na de sluiting van haar bedrijf door van job naar job te rijden met haar mobilhome. Vele mensen zullen zich afgevraagd hebben hoe een land zijn bevolking zo in de steek kan laten. Welnu, dat is niet moeilijk. Dat gebeurt terwijl je er staat op te kijken.

In Nederland zijn er ongeveer 300 000 personen die werk hebben en toch onder de armoedegrens leven. In Duitsland zijn er dat drie keer zoveel. Onder druk van internationale concurrentie en onlinebedrijven is er een sterke neerwaartse druk op lonen en arbeidsvoorwaarden. Die neerwaartse druk zorgt voor afbouw van bescherming. Bijvoorbeeld door telkens lagere lonen te voorzien, of door het statuut van de tewerkstelling te verzwakken, bijvoorbeeld bij de fietskoeriers.

Of de bescherming op het werk over te laten aan de werknemer, denk dan bijvoorbeeld aan de auto’s van de pakjesdiensten … de combinatie van dit soort van ingrepen zorgt ervoor dat mensen niet voltijds aan het werk zijn, maar er ook niets bij kunnen nemen omwille van de geëiste flexibiliteit of gewoon niet genoeg verdienen of voldoende geld bij elkaar krijgen in één voltijdse job.

Onze sociale zekerheid is geen 100 jaar oud. Die werd vorig jaar ‘slechts’ 75 jaar. De aandacht voor de viering was bescheiden, maar het respect alom. Ik vraag graag uw aandacht voor de achterliggende principes van ons sociaal model. De verwezenlijkingen kennen we. En ook hoe zeer de SZ van pas komt in het leven van elke dag, zekere op het moment van een pandemie.

Drie vormen van financiering zijn met elkaar verweven: bijdragen op loon (voor werkloosheid, ziekte, pensioen), fiscaliteit (dat zijn belastingen op inkomsten van bedrijven en personen, de BTW en allerhande taxen) en een bijpassing van de overheid voor het tekort.

Het principe dat daarbij gehanteerd wordt is tweeledig:

Verzekering en solidariteit.

Verzekering tegen risico’s die een normale levensgang bedreigen en solidariteit via herverdeling. Het draagvlak voor die twee elementen heeft ervoor gezorgd dat we in de voorbije periode nooit een private ziekteverzekeringen kregen zoals in Amerika. Of een systeem zonder werkloosheidsuitkeringen zoals het geval is voor meer dan 50 miljoen arbeiders wereldwijd in de textielsector die in de covid-pandemie hun job verloren zonder vergoeding. Of inderdaad: het relatief kleine aantal werkende armen dat vandaag in België aan de slag is.

Maar het draagvlak staat wel onder druk.

Draagvlak voor onze sociale zekerheid behouden en zelfs vergroten is in onze ogen van cruciaal belang. De sleutel voor succes ligt in de eerlijkheid en de herkenbaarheid van het systeem van organisatie en financiering. Zo hebben we de voorbije maanden strijd gevoerd om de aanpak van mensen met schulden te herzien. Die moet veel menselijker en eerlijker kunnen georganiseerd worden en ik dank de vrederechters om hun goede voorbeeld. Dit zal helpen om straks ook de wet aan te passen!

Minister Van Peteghem is bezig met het hertimmeren van de fiscaliteit. Minister Verlinden heeft een opdracht in de staatshervorming. Wijzigingen aan systemen, zoals de fiscaliteit of de staatsinrichting zijn nodig, maar ook gevaarlijk. Voor vandaag geef ik graag twee overwegingen, waarvan ik hoop dat ze meegenomen worden:

In de staatshervorming horen we allerhande standpunten en voorstellen over concrete thema’s. Maar over de essentie hoorden we nog niet veel. Die essentie is voor ons: de samenwerking tussen alle spelers op het terrein. Een goed voorbeeld is onze sociale zekerheid. Deze is zo robuust en zo gedragen omdat alle spelers: de overheid, de vertegenwoordigers van werkgevers en de vertegenwoordigers van werknemers en gebruikers tezamen aan tafel zitten. Men houdt elkaar als het ware in de tang.

Elk evolutie is daardoor traag, maar gestaag. Er zullen zeker verbeterkansen liggen, maar men moet er bij hervormingen telkens voor zorgen dat de centrale plaats van de drie spelers gegarandeerd is. Wanneer men dit evenwicht weg gooit, dan ontspoort het systeem. Dan kunnen ofwel werkgevers, ofwel toevallige politieke meerderheden of gebruikersorganisaties zorgen voor ondermijning van het draagvlak.

Het ergst wat de SZ kan overkomen is dat iedereen eieren voor zijn geld kan kiezen en zich terug trekt uit de solidaire systemen om zelf iets te bouwen. Het zou het systeem verzwakken en snel onherkenbaar maken. Wij bereiden ons vandaag grondig voor op de discussies over een staatshervorming. Wij weten dat alle partijen daarvan wel iets anders verwachten en we willen zeker niet dat een ondoordachte politieke deal grote problemen met zich mee zou brengen.

Onlangs zagen we zo een goed voorbeeld van ondoordachte politieke deals: de afschaffing van de opkomstplicht. Wat een droeve gedachte om te denken dat het draagvlak voor de politiek zal groeien als je de opkomstplicht afschaft. Er zijn volgens mij twee zekerheden: er zullen minder mensen gaan stemmen en diegenen die gaan stemmen zullen minder het gevoel hebben dat ze meewerken aan een graadmeter voor de hele bevolking! Ik mag hopen dat deze vergissing zich niet zal herhalen op de ander bestuursniveaus, maar ik ben echt teleurgesteld dat dit kon gebeuren.

In de fiscale hervorming staat eveneens veel op het spel. Het is een kans om de gevolgen van de pandemie op te vangen. De investeringen van alle overheden in de gevolgen van de pandemie in dit land zijn enorm. De directe kost van de bescherming van ondernemingen en werknemers bedroeg in 2020 niet minder dan 16 miljard. Ik ben zonder meer blij met de inspanningen van alle overheden. Het toont aan hoezeer men in tijden van nood bereid is de daad bij het woord te voegen.

Ook in de relanceplannen zien we die goede inspanningen terug komen. In Vlaanderen is met het VESOC een sterk akkoord gesloten. En de component van duurzaamheid is in de Vlaamse en federale plannen zeker aanwezig. Intussen vertonen zich echter wel opvallende trends in de samenleving. Nog tijdens de pandemie nemen de dividenden enorm toe. De beurzen doen het goed. Spaargelden zijn nog nooit zo hoog geweest.

En toch zegt de NBB dat 2 op 10 gezinnen hun inkomen met meer dan 10% zagen dalen en dat terwijl ze nauwelijks een eigen buffer hadden. Voeg daaraan de groepen toe die al in armoede moesten leven, zoals we in het alarmerende rapport van decenniumdoelen konden lezen. Dan wordt snel duidelijk dat er grote nood is aan het herdenken van de financiering van ons sociaal model, wil het deze problemen kunnen aanpakken. Enkele kwesties dienen daarin een oplossing te vinden:

Ten eerste: een eerlijke belasting voor de online bedrijven die gevestigd zijn in het buitenland, maar hun geld verdienen met de aankopen van de Belgen. Het zal zaak zijn om de inspanningen die de Amerikanen op dat vlak willen vragen aan hun bedrijven niet enkel naar Amerika te laten vloeien. De OESO en Europa hebben hier een enorme taak. Je valt gewoon achterover als je hoort dat Amazon 0 euro belasting betaalt op 44 miljard inkomsten in Europa! Het is een schande. Die digitax moet er komen.

Ten tweede: een eerlijke minimale bijdrage van alle bedrijven. Spitstechnologie van belastingsontwijking voor bedrijven lijkt wel een duurbetaalde topsport. Het roept een enorm gevoel van oneerlijkheid op als je dat legt naast de jacht die overheidsdiensten proberen te maken op mensen in sociale woningen.

De race naar de bodem, die landen in Europa tegenover elkaar aangegaan zijn, brengt een verliessituatie voor iedereen met zich mee. En al zeker voor een land als België met een fors sociaal model. Wij moeten meewerken aan een Europese oplossing voor een eerlijke fiscaliteit in alle landen met betere afspraken.

Het is niet houdbaar dat landen als Nederland en Ierland de race naar de bodem blijven beschermen. Het is tijd dat de premiers van alle landen elkaar eens diep in de ogen kijken.

Werk aan de winkel dus om toekomst te geven aan onze sociale zekerheid. Er komt een periode van begrotingsopmaak op ons af en daarin zullen alle krachten in de samenleving ervoor vechten om niet bij hen te laten besparen. De denkoefening om de principes uit te klaren kan ons helpen. Daar pleiten wij al langer voor.

Goede vrienden, naast de aandacht voor onze eigen geschiedenis en de enkele principiële kwesties in onze samenleving, is er ook de actualiteit.

Jullie weten dat wij als sociale beweging het leed van de pandemie in heel de wereld volgen. Mede daarom geven we al onze steun aan de actie ‘no profit on pandemic’, waarbij we de patenten op de vaccins opgeheven willen zien ten voordele van alle landen die het geld niet hebben om hun bevolking te vaccineren.

Steun de actie en geef ook jouw steun via de website. Het is onze plicht om radicaal te kiezen voor de waardigheid van ieder mens. Het kan niet dat in de wereld de gevaccineerden tegenover de niet-gevaccineerde komen te staan. Daar zouden wij verlegen moeten voor zijn.

Alle steun voor mevrouw Kitir en haar opdracht. Maar ook dicht bij ons: tussen de jongeren en de ouderen, mag geen tweedeling ontstaan. Ik ben blij met het standpunt van onze OKRA-groep, die blijft pleiten voor grote solidariteit onder de generaties!

Over de loonwet en het sociaal overleg is al veel gezegd en geschreven. De spanning is een signaal dat ons leert dat we voor een periode staan waarin belangrijke beslissingen zullen genomen worden. Bij de studie van onze eigen sociale geschiedenis heb ik geleerd dat de sociale partners nooit met gemak akkoorden hebben gesloten. Ook niet bij de totstandkoming van het model van sociale zekerheid, 75 jaar geleden.

Dat was toen een periode van grote sociale onrust. Het is per definitie een moeilijk overleg, geflankeerd met lobbywerk, sociale spanningen in sectoren en bedrijven en met een zenuwachtige overheid. De komende periode kondigt zich niet gemakkelijk aan. Onze leidraad daarin blijft de zoektocht naar een meer sociaal rechtvaardige en duurzame organisatie van ons land. Uw steun is daarbij nodig.

Als laatste richt ik graag een woord aan onze socio-culturele verenigingen.

Wat mis ik hen en wat voel ik het als een grote leegte dat het sociale leven in onze steden en gemeenten helemaal plat ligt. Een korte ontmoeting tijdens een plezante activiteit van de KWB of Pasar. Of een toevallig gesprek in de pauze van een plaatselijke theatervoorstelling. Eens kunnen lachen met de zottigheden die een kameraad op zijn werk meemaakte.

Zo zie je na een jaar stilte pas echt hoe onze verenigingen ons leven kleur geven en de smaakmaker van onze eigen omgeving zijn. Zij zijn de supermaker van vriendschap en het laagje schuim op onze koffie.

Ik geloof dat het nodig is om onze verenigingen wat uitdrukkelijker te steunen. “Doe mee!” zou al een goed begin zijn. Maar we moeten wat verder gaan. Heel wat verder. Want we moeten ook niet flauw doen: onze verenigingen werken wel allemaal met vrijwilligers, maar dat wil niet zeggen dat ze geen inkomsten nodig hebben. En die komen in de eerste plaats van het lidgeld.

Ik hoop dat onze Vlaamse minister van Cultuur dit ook zo aanvoelt en dat hij mee zoekt naar een strategie om het lidmaatschap van verenigingen met een toffe campagne in de aandacht te krijgen.

Want uiteindelijk, hoe men ook denkt over het beleid en de verkiezingen: een meerderheid in de politiek is de optelsom van wat de kiezer heeft mogelijk gemaakt. De leiders die we krijgen, zijn de leiders die we de kans gaven door onze keuze in het stemhokje.

Onze strijd om in de voorbije 100 jaar, maar ook vandaag, de harten van de mensen te winnen voor onze ideeën is dus de kern van ons bestaan. Hoe meer mensen onze gedachten en projecten steunen, hoe beter een parlement en een regering onze bondgenoot zal zijn. Ik nodig u dus uit om u politiek uit te spreken. Om mee na te denken over wat u werkelijk belangrijk vindt in uw leven en actief te zijn in onze organisaties. Zo maken wij de start van onze tweede “100 jaar sterk netwerk”.

Ik dank u en wens u een fijne feestdag!