Het verkeer aanpakken kan positief effect hebben

Wie in een stad of dorpskern woont, ademt beduidend meer ijzerhoudende fijnstofdeeltjes in dan wie op het platteland woont. Dat zeggen de onderzoekers van het project ‘Airbezen’ in Oost-Vlaanderen. ‘Het beleid moet ingrijpen, maar we moeten ook ons eigen gedrag in vraag durven te stellen’, oppert professor Roeland Samson van Universiteit Antwerpen.

Ze smaken heerlijk op een fruittaartje en geven kleur aan een zomerse fruitsalade. Maar aardbeien zijn ook een prima wetenschappelijk meetinstrument, zo blijkt. Voor het project ‘Airbezen’ onderzocht Universiteit Antwerpen (UA) de blaadjes van meer dan 3 000 aardbeienplantjes op de aanwezigheid van ijzerhoudende fijnstofdeeltjes.

Burgerwetenschap

Dit project was een mooi voorbeeld van burgerwetenschap. Want meer dan 10.000 aardbeienplantjes kregen dit voorjaar via beweging.net een thuis bij inwoners van de 65 gemeenten in Oost-Vlaanderen. Het was aan de burgers om het plantje volgens strikte richtlijnen groot te brengen en eind juni blaadjes te oogsten voor het onderzoek. Uiteindelijk onderzochten de initiatiefnemers de blaadjes van zo’n 3 000 planten op de aanwezigheid van ijzerhoudende stofdeeltjes. Wie veel fijn stof inademt, loopt meer kans op problemen met de luchtwegen en hart- en vaataandoeningen.

De snelheid op wegen rond stedelijke centra moet beperkt worden tot 90 kilometer per uur.
Mario Pauwels, beweging.net Midden-Vlaanderen

Fijn stof

‘Ijzerhoudende fijnstofdeeltjes ontstaan vooral in het verkeer en de industrie’, legt professor Roeland Samson uit. ‘Bij voertuigen ontsnappen ze via de uitlaat maar bijvoorbeeld ook door de slijtage van banden en remmen. Ze verspreiden zich door de lucht en hechten zich aan allerlei oppervlaktes, dus ook aan de blaadjes van een aardbeienplant. Het was daarom belangrijk dat de plantjes aan de straatzijde van de woning stonden.’

De deelnemers kregen ook een uitgebreide vragenlijst voorgeschoteld. Wonen ze in een drukke straat of in een rustige omgeving? Hoe schatten ze vooraf zelf de luchtkwaliteit in? Hoe verplaatsen ze zich vooral? Zijn er in de woning mensen met problemen met de luchtwegen? De combinatie van de onderzoeksgegevens en de antwoorden vormde het resultaat van het project.

Resultaten

‘In de stedelijke gebieden troffen we duidelijk meer ijzerhoudende fijnstofdeeltjes aan in de lucht dan in landelijke gebieden’, vertelt Roeland Samson. ‘Dat is niet onlogisch. Maar we vonden ook plekken in de stad met minder fijn stof. Lokale ingrepen op de verkeersstromen kunnen dus wel een positief effect hebben. Ook de industrie stoot fijn stof uit. In de Gentse kanaalzone werden daardoor ook hogere concentraties gemeten.’

‘In de vragenlijst gaf 26 procent van de deelnemers aan dat er in het gezin minstens een iemand problemen met de luchtwegen heeft. Op de plantjes van die mensen werden er significant hogere fijnstofwaarden genoteerd. We kunnen daar geen harde conclusies aan verbinden, want we onderzochten bijvoorbeeld het rookgedrag van de mensen niet. Toch moet dit gegeven verder onderzocht worden’, vindt Roeland Samson.

In een stad heb je meer verkeer en kan het fijn stof moeilijker weg.
Roeland Samson, UAntwerpen

Wat nu?

De initiatiefnemers doen enkele aanbe-velingen naar het beleid. Zo stelt beweging.net onder andere een snelheidsbeperking tot 90 kilometer per uur voor op de wegen rond stedelijke centra. ‘De snelheidsbeperkingen op snelwegen bij smogalarm hebben hun nut al bewezen’, zegt Mario Pauwels van beweging.net Midden-Vlaanderen. ‘We zijn daarnaast ook voorstander van lage-emissiezones in heel Vlaanderen, waar de meest vervuilende voertuigen niet langer welkom zijn. En ook een slimme kilometerheffing voor personenwagens en lichte voertuigen kan bijdragen tot een betere luchtkwaliteit. Lokale besturen moeten in hun mobiliteitsplan voorrang geven aan duurzame oplossingen, en bijvoorbeeld investeren in de aanplanting van bomen en planten die fijn stof vangen en afvoeren.’

‘We moeten ook naar onszelf durven te kijken’, besluit Roeland Samson. ‘Uit de vragenlijst blijkt dat we nog te graag de auto nemen, zelfs voor korte verplaatsingen. We moeten ons mobiliteitsgedrag aanpassen.’

Marijke De Kerpel (57)

Locatie?
Rustige straat, Destelbergen

Resultaat?
56 micro-ampère, de mediaan in Destelbergen is 69 micro-ampère

Eigen rol?
‘Ik rij met een dieselwagen, maar probeer die wel bewust in te zetten. Ik doe aan carpoolen. Maar als alleenstaande heb ik mijn wagen toch soms nodig. Voor de wekelijkse boodschappen bijvoorbeeld. En om naar het werk te rijden. Ik testte het enkele jaren geleden uit om met het openbaar vervoer naar mijn werk te gaan. Ik was al snel drie uur per dag kwijt.’

Beleid?
‘Ik was in september in Kopenhagen en zag daar de fietsers op speciale bruggen over het verkeer rijden. Als hier meer geïnvesteerd zou worden in fietsautostrades en veilige fietspaden, dan zou ik overwegen om de elektrische fiets te gebruiken voor woon-werkverkeer.’

Bram Kuppens (30)

Locatie?
Drukke straat, centrum Gent

Resultaat?
111 micro-ampère, mediaan voor centrum Gent is 126 micro-ampère.

Eigen rol?
‘Ik moet eerlijk toegeven dat ik een zware autogebruiker ben. Het leven gaat snel vooruit en door de auto te nemen naar het werk in plaats van het openbaar vervoer, win ik een uur per dag. Dat kan ik dan anders invullen. Deze resultaten doen me wel nadenken over de toekomst: blijf ik in Gent wonen of zal ik toch uitwijken naar een landelijke buurt?’

Beleid?
‘Ik denk dat de overheid in de portemonnee van de mensen zal moeten zitten om ons gedrag te veranderen. De kilometerheffing en rekeningrijden vind ik dus goede voorstellen.’

De hoeveelheid ijzerhoudende stofdeeltjes wordt uitgedrukt in micro-ampère.
De waarden in Oost-Vlaanderen schommelen tussen 1 en 1666 micro-ampère, met een mediaan (50 procent van alle meetwaarden ligger hoger, 50 procent lager) van 57 micro-ampère. 

Inwoners van Oost-Vlaanderen kunnen de luchtkwaliteit in hun buurt opzoeken op www.airbezen.be
Je vindt er ook het uitgebreide onderzoeksrapport.