Verschenen in De Morgen - 'Brief van de dag' op 2 juni 2020
Matthias Somers (Denktank Minerva) & Sandra Rosvelds (studiedienst beweging.net)
Een sterke sociale zekerheid is het fundament van onze welvaartsstaat. Maar deze corona-crisis maakt ook duidelijk dat het werk nog niet af is: te veel mensen vallen uit de boot. Werknemers en werkgevers moeten opnieuw de handen in elkaar slaan om de sociale zekerheid te versterken — in het belang van de samenleving.
Niet liefdadigheid of sociale bewogenheid, maar zuiver zakeninzicht bracht Henry Ford ertoe om in 1914 het loon van zijn arbeiders in één klap te verdubbelen. Hij besefte dat als je veel auto’s wil verkopen, de mensen ook de middelen nodig hebben om die te kopen. De ervaring tijdens de Grote Depressie leerde dat ook het omgekeerde waar was: als je zwaar bespaart op de lonen van de werknemers en werklozen zonder inkomen zet, dan stokt de verkoop, dus de handel en de industrie, en stuikt de economie in elkaar.
Het was om drama’s zoals tijdens de Grote Depressie te vermijden dat werknemers een sociaal pact eisten. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog sloegen vakbonden en werkgevers de handen in elkaar om onze sociale zekerheid verder uit te bouwen. Zij beseften dat alleen een collectief verzekeringssysteem, waar iedereen aan bijdraagt naar vermogen en dat iedereen verzekert tegen inkomensverlies en hoogoplopende kosten voor gezondheidszorg en de opvoeding van kinderen, in staat is om ons door de zwaarste crises te loodsen, en grote welvaart brengt. Uit latere crisissen zoals die van 2008-2009 hebben we geleerd dat de sociale zekerheid de economie ook stut. Hetzelfde maken we vandaag mee.
De huidige crisis maakt pijnlijk duidelijk waar dit fundament aangevreten is. Te veel mensen zitten gevangen in arbeidsstatuten die deels of volledig buiten de sociale zekerheid vallen: interimkrachten, werkende studenten, freelancers, platformwerkers, kunstenaars, asielzoekers in het informele werkcircuit …: hoe hard ze ook gewerkt hebben, zij blijven bij tegenslag in de kou staan. Daarbovenop komen de deeltijds werkenden en de werknemers die zwoegen voor een minimumloon: ook zij zijn bij werkloosheid of ziekte veroordeeld tot een inkomen waarmee nauwelijks of niet valt rond te komen. We moeten die statuten opnieuw de veilige haven van de sociale zekerheid binnenloodsen. Tijd ook om komaf te maken met de explosie aan cafetariaplannen (te weten: een deel van het brutoloon of eindejaarspremie inruilen voor extra verlofdagen, bedrijfswagen, leasefiets,…) en andere onzalige technieken (om de bijdragen aan de sociale zekerheid kunstmatig te omzeilen. Volgens een studie van de FOD Sociale Zekerheid ontsnapt vandaag al 6,7 miljard euro van de loonmassa aan sociale bijdragen.
De huidige crisis moet het signaal zijn aan de sociale partners om de sociale zekerheid te versterken. Een verbreding van de basis waarop een sociale bijdrage wordt geheven mag geen taboe meer zijn. Een deel van de toekomstige loonsverhogingen moet opnieuw naar de sociale zekerheid gaan. Nepstatuten waarop geen of nauwelijks sociale bijdrage wordt betaald, moeten worden afgeschaft of hervormd. Cafetariaplannen moeten aan banden worden gelegd. Laten we ook bekijken in welke mate grote vermogens, voetballers,… hun eerlijk deel bijdragen. En is de taksshift nog te verantwoorden?
Het systeem van sociale zekerheid van zelfstandigen vraagt hervorming. Nu de sociale bescherming van zelfstandigen sterk is verbeterd dankzij financiële injecties uit algemene middelen, moet ook de bijdrage door zelfstandigen zelf meer in evenwicht worden gebracht.
Solidariteit is meer dan dagelijks handengeklap, het moet vertaald worden in een goed werkend en goed gefinancierd sociale zekerheidssysteem. Dat is in ons aller belang.
