Verslag van de gespreksavond van 19 oktober 2015

Het leven zoals het helaas is

Ooggetuigenverslag van senator Sonja Claes en hulpbisschop Lemmens (bisdom Mechelen) over hun bezoek aan het noorden van Irak en de situatie van Koerdische en Syrische vluchtelingen ter plaatse, Vergadercentrum beweging.net Limburg, Hasselt, 19 oktober 2015.

Veel vluchtelingen die we hier opvangen zijn afkomstig uit Syrië en Irak. Maar dit is slechts een kleine groep: Iraaks Koerdistan biedt vandaag onderdak aan naar schatting 1,5 miljoen vluchtelingen uit Irak zelf en meer dan 300 000 Syrische vluchtelingen. Zij verblijven er naast en tussen de 5,3 miljoen Koerden. En dat in de frontlinie, want Koerdische soldaten (de Peshmerga’s) proberen er IS terug te dringen.

Vrijwilligers en studenten op de gespreksavond

Senator Sonja Claes bezocht onlangs samen met enkele collega’s Iraaks Koerdistan op uitnodiging van de Koerdische regionale regering. Mgr. Leon Lemmens en enkele andere Belgische bisschoppen zijn net terug uit dezelfde regio. Samen met Rudi Vranckx zagen ze hoe o.a. Caritas er de opvang regelt van duizenden vluchtelingen, waaronder jezidi’s en christenen die op de vlucht zijn voor de meedogenloze vervolging door IS en die niet terecht kunnen in de officiële vluchtelingenkampen.
Willem Staes, beleidsmedewerker Veiligheid en Ontwapening bij Pax Christi Vlaanderen, vulde de verhalen aan.

Irak: een opgesplitst land

Doffe ellendeLeon: Irak is een land, een samenleving die na de inname door de Amerikanen volledig uit mekaar gevallen is. Bagdad, maar ook heel Irak, is volledig opgesplitst volgens religieuze groeperingen: de Sjiieten, de Soennieten en de Koerden hebben elk hun eigen regio’s of wijken. Er is geen ruimte voor diversiteit.
Soennieten hebben zich aangesloten bij de jihadisten van IS. Ze vonden na de val van Sadam dat ze niet aan hun trekken kwamen, dat de Sjiieten door de Amerikanen alles toebedeeld hadden gekregen. Achter het leger van IS zit dus een heel volk, ook met intellectuelen. Het gaat ‘m (uiteraard) om de grondstoffen, de olie in dat gebied.

De minderheden hebben geen wapens, er is niemand die hen verdedigt. En het gebied waar zij traditioneel wonen, moet Soennitisch worden. Wie geen militaire macht heeft, die vliegt eruit, die komt terecht in vluchtelingenkampen. Er is een klimaat van muren, i.p.v. dialoog, zoals we dat ook zien in Israël.

Willem: Irak was nochtans één van de meest multiculturele landen in het Midden-Oosten. Nu zijn er intern meer dan 3 miljoen mensen die ontheemd zijn.

In gesprek met Peshmerga's, Koerdische volksstrijdersDe frontline, verdedigd door de Pershmerga's

Sonja: Peshmerga’s, burgers zoals jij en ik, bewaken de 1000 km lange frontlinie met IS.

Reportage: Rudi Vrankx ontmoet Peshmerga’s, Iraaks-Koerdische volkssoldaten ...

De Jezidi's, het volk dat niemand wil

Jezidische familieLeon: De Jezidi’s hebben een heel oude godsdienst, o.m. zoroastrische, christelijke en islamitische elementen. Het is een vreedzaam volk. Andere bevolkingsgroepen werden enkele uren voor de inname van Mosoel verwittigd, zodat ze konden ontsnappen. De Jezidi’s niet.

Het Jezidisch volk kent een traditie van vervolging. Maar ze blijven geloven dat ze erdoor raken. Velen zijn echter radeloos, vertwijfeld. Er zijn mensen die proberen de containers achter zich te laten.
De Jezidi’s stonden nooit hoog aangeschreven in hun land. IS heeft hun kinderen als slaven, hun meisjes als hoeren genomen. De mannen zijn vermoord. Het was aangrijpend. Het vuur was volledig uit die mensen.

Reportage: Rudi Vrankx ontmoet Jezidische vrouwen die ontsnapten uit handen van IS ...

Reportage: Belgische bisschoppen bezoeken Noord-Irak ...

Plastieken containers

Vluchtelingenkamp in Iraaks KoerdistanSonja: Veel vluchtelingen willen ginder een leven uitbouwen, maar dan moeten ze wel over de middelen kunnen beschikken. Sommige vluchtelingenkampen zijn goed uitgebouwd. Maar er zijn ook vluchtelingen die in erbarmelijke omstandigheden verblijven. In die minderwaardige kampen zijn veel zieken.

Leon: Een vluchtelingenkamp, dat is een stad vol containers waar geen toekomst is. De woningen zijn plastieken containers van 8 op 5 meter, waarin men leeft met grote families van 10 tot 15 personen. Wat kunnen die mensen nog hopen? Ze kunnen niet terug naar hun eigen gebied. Dat is door IS ingenomen. Elders in Irak kunnen ze ook niet terecht wegens de religieuze opsplitsing van het land.
De toekomst van de kinderen daar wordt verkwanseld. Dan denk je: op een dag komen ze naar Europa.

Europa?

Leon: De Jezidi’s kunnen nergens naartoe in het Midden-Oosten. Voor dit volk zijn de deuren daar gesloten. Zijn wij als Europeanen bereid om ervoor te zorgen dat ze uit die containers raken? Wij spreken hier slecht over de smokkelaars, maar er is geen andere mogelijkheid om daar weg te komen. Ik vind dat Europa de mensen de kans moet geven om op een legale manier hier te raken.

We leven in verbonden werelden. Ik denk dat we een soort van keerpunt beleven. Na de val van de ‘muur’ in 1989 zijn miljoenen Oost-Europeanen naar West-Europa gekomen, en we hebben ze kunnen opvangen.

Ik denk dat wij nu iets unieks meemaken: de versmelting van Europa en het Midden-Oosten. Wij moeten van Europa een humaan continent maken waar die mensen welkom zijn, in plaats van een fort.
Iets als de utopie van het Europa zonder grenzen ontbreekt in het Midden-Oosten. Europa is één project van vrede, een project om van al die volkeren hier één continent te maken. Maar er zijn nu helaas andere stemmen, die terug willen naar de kleine landjes. Het is nochtans die droom van Europa, die vluchtelingen aantrekt. Laten we die mensen niet terugsturen. Dit beschrijft Navid Kermani, de winnaar van de beroemde Vredesprijs van Duitse boekhandels in zijn Laudatio bij de uitreiking op 18 oktober (Meer info vind je op de website van de Friedenspreis en die van Der Spiegel).

Wederopbouw?

Belgische senatoren in gesprek met één van de christelijk leidersLeon: Ik vrees dat het conflict nog verder uitdeint.

Willem: IS zal verslagen worden. En wat zal er dan gebeuren? De voorgangers van IS, bv. Al Quaida, zijn telkens min of meer militair verslagen. Vraag is of je ze ook politiek kan verslaan. En wat ga je doen als IS verslagen is? Dat moet je nu voorbereiden. Onze Nederlandse collega’s van PAX zijn nu al bezig met de uitbouw van vredesprojecten (zie hun website).
Hoe kan je de voedingsbodem van IS wegnemen? Het gebrek aan basisvoorzieningen en het wantrouwen? Hoe kan je een minimaal gevoel van dialoog teruggeven? Hoe kan je normale contacten tussen die volkeren voorbereiden? Hoe voorkomen we dat men nadien wraak gaat nemen op mekaar? Wat zijn de voorwaarden om terug te keren? Die planning moet nu starten. Er moeten compensatiemaatregelen voorbereid worden, bv. huizen heropbouwen, zorgen voor water en elektriciteit, internationale bescherming voorzien.

De frontlinie met IS doet denken aan WOIEr moet veel meer geïnvesteerd worden in de regio. De intentie is er wel, maar er moet voldoende budget vrijgemaakt worden. Men moet vragen aan de bedreigde groepen wat ze nodig hebben. Er is inspraak van de minderheden nodig.
Vredesopbouw, dat is zorgen voor fysieke veiligheid en voor de uitbouw van een rechtssysteem zodat collaborateurs een eerlijk proces krijgen. Het vertrouwen moet hersteld worden. Men moet mensen in dialoog laten gaan, met bijzondere focus op jeugd en onderwijs. Als mensen geen perspectief hebben, dan drijf je ze in handen van de extremisten. Je moet vermijden dat er een verloren generatie ontstaat, een potentiële groep van jihadisten.

Het moment dat ze terugkeren is het begin van een jarenlang proces dat gemakkelijk terug kan ontsporen. Dit proces start nu al in Irak, met bv. een netwerk van jongeren, ambassadeurs van burgerschap, die overal evenementen organiseren om jongeren met mekaar in dialoog te laten treden (zie website We are alle citizens). Ze worden er opgeleid als activist om in dialoog te gaan met het lokaal beleid. Op initiatief van onder meer het Amerikaanse United States Institute for Peace zijn dankzij goede begeleiding 12 000 families in goede omstandigheden kunnen terugkeren naar hun bevrijde stad.

En wij?

Leon: Die oorlogen zijn al jaren aan de gang, en wij hebben ze hun gang laten gaan. Waarom zijn er in Europa geen betogingen voor vrede in het Midden-Oosten?
De islam heeft een rijke traditie.  Ik heb veel respect voor hen. De ideologie die IS hiervan maakt, is iets totaal anders. Net zoals de Noord-Ierse terroristen geen katholieken waren. Europa moet zich openen, ook voor de islam. Europa moet dé grote ruimte van diversiteit worden.

Belgische senatoren ontvangen door Irakese politieke leidersSonja: De Iraakse Koerden zijn een heel tolerant volk. Daarom is het belangrijk dat we dààr hulp geven, zodat men daar leefbare vluchtelingenkampen uitbouwt en er daar hoop is op vrede. Met de drie senatoren gaan we met deze boodschap naar de Belgische ministers:

• Zorg voor humanitaire hulp ter plaatse,
• Steun de Peshmerga’s, leid hen op,
• Bescherm de Jezidi’s, en zorg ervoor dat de schendingen van dit volk het statuut van genocide krijgen (cf. het statuut van Rome),
• Men moet het statuut van Iraaks Koerdistan in Irak bepalen.

De ministers namen de tijd om te luisteren. We gaan ook aan een resolutie werken.

Willem: Als je wapens levert, dan moet dat onder bepaalde voorwaarden. Er zijn veel risico’s aan verbonden. We moeten goed toezien op de steun aan de Peshmerga’s. Wapens leveren is een gemakkelijke oplossing, dan hoef je je handen niet zelf vuil te maken.

Willem Staes, Sonja Claes, Leon Lemmens, Rik BloemenLeon: Iedereen lijdt daar. Als bisschop draag je dit mee. Ik bid ervoor, ik denk dat bidden belangrijk is. We hebben contact met christenen uit het Midden-Oosten hier in België. Ze waarderen onze steun heel sterk. Met kerstmis doen we in alle kerken in België een omhaling voor de vluchtelingen hier en ginder.
Ik droom ervan dat Vlaamse jongeren naar ginds gaan om contacten te leggen, ginder les gaan geven in vluchtelingenkampen. We kunnen een soort van pelgrimstocht organiseren, verbroederingsprojecten opzetten tussen parochies hier en ginder.

Sonja: Wij worden hier in Vlaanderen geconfronteerd met de problematiek van de vluchtelingen hier. We moeten ons ook proberen te verplaatsen in de gedachten van de mensen ginder. We kunnen ons maar een fractie inbeelden wat het betekent om zo onveilig te leven, in een container tussen duizenden andere containers. Geen gemeenschap kunnen vormen. Dat is leven of dood. Dat zou ons milder maken.

beweging.net verzamelde nuttige informatie en linken over de opvangcrisis in de Opvanggids

Sonja Claes publiceerde een eigen verslag op haar website